MORELE STRESS

Geplaatst op door Gorry Cleven

📚 De komende maand neem ik jullie graag mee in een aantal boeken. Over supervisie, organisatiebegeleiding en preventie van stress in het werk. Deze week is dat het boek Gevangen in het systeem: Morele stress en verwonding in het gevangeniswezen geschreven door George Scholte.

🍀 Morele verwonding is het proces waarbij mensen innerlijk beschadigd raken, doordat zij niet kunnen handelen in overeenstemming met hun eigen morele overtuigingen of waarden.

🍀Daarbij plaatst Scholte het gevangeniswezen naast andere “hoogimpactberoepen” zoals leger, politie of jeugdzorg. 

🍀Vanwege mijn rol als supervisor en intervisor binnen de forensische geneeskunde, forensische psychiatrie, huisartsen, het sociaal domein en de jeugdzorg. Heb ik te maken met professionals die morele stress oplopen  

📚 Scholte baseert zich op zestien interviews met voornamelijk geestelijk verzorgers (in Nederland en Vlaanderen), aangevuld met enkele bewaarders en verpleegkundigen. De focus ligt op situaties waarin medewerkers als het ware “gevangen” zitten in het systeem. Hun morele idealen niet kunnen waarmaken door bijvoorbeeld beleidsmatige, organisatorische, wettelijke kaders.
In het boek is aandacht voor de ethische, psychologische en maatschappelijke dimensies: hoe machteloosheid, schuldgevoel, innerlijke verscheurdheid ontstaan.

💡Belangrijke inzichten zijn: 

  • Morele stress vs. morele verwonding
  • “Morele stress” ontstaat wanneer iemand wordt geconfronteerd met een zakelijke situatie die botst met z’n morele waarden (bijv. het weten wat te doen, maar niet kunnen doen).
  • Wanneer die stress cumulatief is of onbehandeld blijft, kan het leiden tot “morele verwonding”: blijvende littekens in het morele zelfbeeld, het vertrouwen in eigen handelen of in de organisatie.
  • In het gevangeniswezen komt dit voor bij medewerkers die bijvoorbeeld taken hebben die zij moreel lastig vinden, of die slachtoffer zijn van het systeem zelf.
  • Het gevangeniswezen is een sterk gereguleerd, hiërarchisch systeem met duidelijke straf- en veiligheidsregels. Daardoor ontstaan spanningen tussen waarden zoals zorg, herstel, menselijke waardigheid enerzijds en veiligheid, controle, repressie anderzijds.
  • Zowel gedetineerden als personeel zijn in zekere zin “gevangen” in die systeemlogica: medewerkers kunnen zich machteloos voelen, gedetineerden ervaren afhankelijkheid, verlies van autonomie in verhouding tot de staf.

🍀Scholte benadrukt dat het personeel niet alleen fysieke of veiligheidsuitdagingen heeft, maar ook morele uitdagingen: ‘Hoe rechtvaardig is mijn handelen?’, ‘Hoe houd ik mijn morele kompas zonder dat ik breek?’ Scholte pleit ervoor dat er meer oog komt voor morele ruimte binnen het systeem: ruimte voor twijfel, kwetsbaarheid, dialoog.

🍀Het boek roept op tot reflectie. Organisaties zouden mechanismen moeten ontwikkelen om morele stress bespreekbaar te maken en medewerkers te ondersteunen in ethische reflectie en integriteit.

🍀Het boek is relevant voor:

📚 Medewerkers in “hoogimpactberoepen” zoals bij justitie, forensische psychiatrie, leger, politie of jeugdzorg. Denk daarbij aan geestelijke verzorgers, personeelsbegeleider, supervisoren en opleiders om inzicht te krijgen in wat werken in zulke contexten vraagt.

📚 Docenten, supervisoren, studenten en onderzoekers in het sociaal werk, verpleegkunde, beveiliging, rechten, psychologie, pastorale theologie of ethiek die professionals opleiden in hoogimpactberoepen.

📚Beleidsmakers en bestuurders om de implicaties van systeemkeuzes voor menselijk handelen en waarden te overzien.

📚Bredere publiek dat wil begrijpen wat “werken in de gevangenis” echt betekent — niet alleen in termen van veiligheid en straf, maar ook in morele, psychologische zin.

🍀 Het is van belang morele stress en andere spanningsvelden te kunnen bespreken. Begeleide intervisie en in supervisie bieden daarvoor een methodiek tot verdieping. Veel organisaties kiezen voor een instellingssupervisor als personeelsbeleider.
💡Dinsdag 18 november komen we met supervisoren werkzaam in het gevangeniswezen en de forensische psychiatrie bij elkaar.

👉 Ben je werkzaam als teamcoach bij de politie, supervisor in het gevangeniswezen, personeelsbegeleider in de forensische psychiatrie? Verzorg je begeleide intervisie binnen deze doelgroep of andere hoogimpactberoepen? Ben je docent, supervisor binnen deze beroepen? Dan is dit boek een verrijking voor je.
Wil je sparren, collegiale consultatie of een Leersupervisie traject? Stuur me dan een whatsapp bericht of een bericht via de contactpagina.

Het lichaam weet

Geplaatst op door Gorry Cleven

Je hebt al gereageerd voordat je je bewust bent van de volledige situatie. Je emotie en gedrag reageren sneller dan je denken. Je hebt al een handreiking gedaan voordat je beseft dat je zelf een overvolle agenda hebt. Lichamelijke reacties zijn al ingezet voordat je mentale bewustzijn in actie komt.
Onze vecht – vlucht reflex wordt in de eerste jaren van het leven aangelegd, op sensorisch, emotioneel, lichamelijk niveau. Mentale activiteiten vragen om woorden en taal, ontstaan later. Het gevoel van veiligheid ontstaat allereerst sensorisch in het fysieke contact. Daar komen geen woorden aan te pas.
Dr. David Servan-Schreiber onderbouwd in ‘Uw brein als medicijn’ hoe dat in de hersenen werkt. “De bouw van het emotionele brein is heel wat eenvoudiger dan die van de neocortex. In tegenstelling tot de neocortex, zijn bij het limbisch systeem de meeste gebieden niet opgebouwd in regelmatige lagen van neuronen die informatieverwerking mogelijk maken: de neuronen zijn er min of meer met elkaar versmolten. Als gevolg van de meer rudimentaire structuur is de informatieverwerking door het emotionele brein ook een stuk primitiever dan die binnen de neocortex. Maar hij verloopt sneller en is beter aangepast aan reacties die essentieel zijn voor overleving. Zo kan in een donker bos een op een slang lijkend stuk hout op de grond een angstreactie teweegbrengen. Zelfs nog voordat andere delen van de hersenen de analyse hebben kunnen voltooien om te concluderen dat het om een ongevaarlijk voorwerp gaat, heeft het emotionele brein, op basis van zeer onvolledige en dikwijls foutieve informatie, al een overlevingsreactie losgemaakt die van toepassing leek. Zelfs het weefsel van het emotionele brein is anders dan dat van de neocortex. Wanneer bijvoorbeeld het herpes- of het hondsdolheidsvirus de hersenen aanvalt, wordt alleen het diepgelegen brein aangetast, niet de neocortex. Daarom is de eerste manifestatie van hondsdolheid een volstrekt abnormaal emotioneel gedrag.
Het limbisch systeem ‘vormt een commandopost die constant informatie ontvangt uit de verschillende delen van het lichaam en daarop op de geëigende manier reageert en zo het fysiologisch evenwicht instandhoudt: de ademhaling, het hartritme, de bloeddruk, de eetlust, de slaap, het libido, de afscheiding van hormonen en zelfs het functioneren van het immuunsysteem staan onder zijn toezicht. De rol van het limbisch systeem is waarschijnlijk het bewaren van het evenwicht tussen de verschillende functies. De ‘homeostase’, het dynamische evenwicht dat ons in leven houdt. Zo bezien zijn onze emoties niet meer dan de bewuste beleving van een omvangrijk geheel van fysiologische reacties die voortdurend de activiteit van de biologische systemen in het lichaam bewaken en deze afstemmen op de dwingende prikkels vanuit de interne en externe omgeving. Het emotionele brein staat dus in een haast nog intiemer contact met het lichaam dan met het cognitieve brein. En dat is dan ook de reden dat het dikwijls eenvoudiger is tot de emoties door te dringen via het lichaam dan via de taal.
 

Stress

Geplaatst op door Gorry Cleven

Stress is een veelvoorkomende klacht waar je thuis of op het werk mee te maken kunt krijgen. Of je iets als stress ervaart heeft te maken met je persoonlijke eigenschappen en je houding tot je omgeving. Iemand die bijvoorbeeld erg onzeker is kan stress ervaren als hij een vraag moet stellen in een groep. Deze stress kan leiden tot hoofdpijn, piekeren, slapeloosheid, spanningen in de schouders en nek, kortademigheid, hartkloppingen, verstoringen van het eetpatroon, overmatig middelengebruik, verminderde concentratie, misselijkheid en herhaaldelijk kort of langdurig verzuim al dan niet met een burn-out. Dit klinkt wellicht overdreven als je geen last hebt van stress, goed kunt schakelen, los kunt laten, bezig kunt zijn in het hier en nu. En iets van stress heb je nodig, immers zonder stress ook geen prestatie. Stress zorgt voor geconcentreerde aandacht, een alert lijf en een actieve geest.
Hoe komt het dan dat stress mensen uit balans kan halen en klachten veroorzaakt? Dit voert terug op onze verre voorouders en het vermogen om zich te kunnen beschermen tegen gevaar en dreiging. We hebben sinds de oertijd het vermogen te vechten, te vluchten of te bevriezen ontwikkeld. Deze fight, flight or freeze reactie is actief bij dreiging en gevaar. De ervaringen in het leven met dreiging en angst en de effectiviteit van je reactie zijn essentieel voor het ontwikkelen van stress en het vermogen tot stresshantering.
Bij stress komen de stresshormonen, adrenaline, noradrenaline en cortisol vrij. Dit heeft invloed op de hartslag, ademhaling, transpiratie en de bloedsuikerspiegel. Door het vrijkomen van cortisol wordt tevens het immuunsysteem verlamd. Stress is vergelijkbaar met veerkracht, is er te weinig stress dan is er te weinig energie om te presteren, is er teveel stress dan kan de veerkracht bij elk moment knappen. Zet je stress af op een stressthermometer van 0 – 10, dan is een score onder de 4 een gezonde score. Naarmate je hoger op de stressladder komt is het moeilijker stress naar beneden te brengen en wordt onze vecht, vlucht reactie steeds alerter. Komt de stress boven deze drempel dan kunnen er klachten ontstaan. Over het algemeen geeft het lichaam signalen af dat de drempel bereikt is echter als je geleerd hebt deze lichaamssignalen te negeren, vindt dat je nog wel door kunt gaan dan wordt het steeds moeilijker signalen te herkennen. De begeleiding bij stresshantering is gericht op het herkennen van drempel waarin gezonde stress overgaat naar ongezonde stress en op het verminderen van ongezonde stress. Deze aanpak richt zich op 3 gebieden:

  • Het zenuwstelstel en lichaamsbewustzijn door middel van ademhaling, hartcoherentie, beweging en herkennen van lichaamssignalen
  • Het gebied van de emoties, door emoties te leren herkennen, anders te uiten en gedragsalternatieven in te zetten, of pijnlijke emoties te verwerken.
  • Verandering van vaste patronen en leefstijl, door bewustwording en verandering van knellende en ongezonde patronen in het dagelijks leven en werken.

Fout: Contact formulier niet gevonden.